Biobrandstof: fraude, misleiding en verborgen vervuiling
Voorloper in duurzaamheid?
De luchtvaartsector presenteert zichzelf graag als een voorloper in duurzaamheid. Met campagnes over biobrandstoffen, CO₂-compensatie en veelbelovende technologische innovaties wordt de indruk gewekt dat vliegen binnenkort klimaatneutraal is. Maar hoe realistisch zijn deze beloften? En wat zijn de gevolgen van grootschalige fraude met biobrandstoffen voor het behalen van de duurzaamheidsdoelstellingen? In dit artikel nemen we de claims van de luchtvaartbranche kritisch onder de loep, met speciale aandacht voor de recente onthullingen over biobrandstoffraude, de rol van greenwashing en de toenemende bijdrage van de luchtvaart aan klimaatverandering.
1. Biobrandstof: het groene sprookje doorgeprikt
1.1. De belofte van biobrandstof
Biobrandstoffen worden gepresenteerd als dé oplossing om de CO₂-uitstoot van de luchtvaart drastisch te verlagen. Volgens officiële cijfers zouden biobrandstoffen tot tien keer minder CO₂ uitstoten dan fossiele kerosine. De Europese en Nederlandse beleidsmakers hebben daarom ambitieuze doelen gesteld: in 2030 moet 14% van de vliegtuigbrandstof uit duurzame bronnen komen, oplopend tot 100% in 2050.
1.2.1 De realiteit: fraude en schimmige herkomst
De werkelijkheid is weerbarstiger. Uit onderzoek van onder andere de Nederlandse Emissieautoriteit (NEa) blijkt dat er op grote schaal wordt gefraudeerd met de herkomst en duurzaamheid van biobrandstoffen. Milieuorganisaties en deskundigen slaan alarm: de pakkans van fraudeurs is veel te laag en het toezicht schiet tekort. Hierdoor is het onmogelijk om te weten hoeveel CO₂ er daadwerkelijk wordt bespaard. "We boeken klimaatwinst op papier, maar niet in de praktijk," aldus Natuur & Milieu
Bedrijven gebruiken bijvoorbeeld voedselgewassen of palmolie als grondstof, terwijl dit officieel niet mag. Ook wordt afval, zoals gebruikt frituurvet, op papier opgevoerd terwijl in werkelijkheid ruwe palmolie wordt gebruikt. Dit leidt tot een situatie waarin de vermeende milieuwinst van biobrandstoffen grotendeels fictief is.
1.2.2 Biobrandstof wordt ook vervoerd
Een onderbelicht aspect van de biobrandstofketen is het wereldwijde transport van deze brandstoffen. De zogenaamde duurzame biobrandstof wordt vaak over duizenden kilometers verscheept, meestal per containerschip. Deze schepen varen vrijwel uitsluitend op fossiele brandstoffen, zoals zware stookolie, die bekend staan als extreem vervuilend.
Het effect van transport over zee
- Extra CO₂-uitstoot: Het transport van biobrandstof per containerschip voegt een aanzienlijke hoeveelheid extra CO₂-uitstoot toe aan de totale klimaatimpact van deze brandstoffen. Grote containerschepen stoten gemiddeld 2 tot 10 gram CO₂ uit per tonkilometer (tkm), afhankelijk van het schip en de lading. Bij lange afstanden kan dit snel oplopen tot een substantiële extra emissie, die vaak niet wordt meegerekend in de officiële duurzaamheidsclaims van biobrandstoffen.
- Andere schadelijke emissies: Naast CO₂ stoten schepen ook zwaveldioxide (SO₂), fijnstof (PM2,5) en stikstofoxiden (NOx) uit. Deze stoffen dragen bij aan luchtvervuiling, verzuring van ecosystemen en verslechtering van de volksgezondheid, vooral in kustgebieden en havens.
- Vertekend duurzaamheidsbeeld: De extra uitstoot die gepaard gaat met het intercontinentale transport van biobrandstoffen wordt zelden meegenomen in de berekeningen van de totale klimaatwinst. Hierdoor ontstaat een vertekend beeld: de CO₂-besparing die op papier wordt gerealiseerd, wordt in de praktijk deels tenietgedaan door de fossiele emissies van het transport over zee.
Waarom varen schepen niet op biobrandstof?
Hoewel het technisch mogelijk is om schepen op biobrandstof te laten varen, gebeurt dit slechts op zeer kleine schaal. De overgrote meerderheid van de wereldvloot gebruikt nog steeds fossiele brandstoffen, vooral vanwege de lage kosten en de beperkte beschikbaarheid van alternatieven op grote schaal. Initiatieven om scheepvaart te verduurzamen staan nog in de kinderschoenen en hebben vooralsnog nauwelijks invloed op de totale uitstoot van de sector.
Het transport van biobrandstoffen over de wereldzeeën op fossiele brandstof ondermijnt een deel van de vermeende klimaatwinst. Zolang deze logistieke uitstoot niet wordt meegenomen in de duurzaamheidsberekeningen, blijft het beeld van biobrandstof als "groen alternatief" misleidend. Dit benadrukt opnieuw hoe belangrijk het is om kritisch te kijken naar de volledige keten en niet alleen naar het eindproduct.
"Duurzame kerosine word veelal vervoerd via reguliere olietankers. Deze varen voornamelijk op fossiele brandstof."
Photo by Mateusz Suski on Unsplash
1.3. Onvoldoende beschikbaarheid en ongewenste bijeffecten
Zelfs als er geen fraude zou zijn, is de hoeveelheid duurzame biobrandstof die geproduceerd kan worden beperkt. De sector is nu al afhankelijk van slachtafval en gebruikte vetten, waarvan de beschikbaarheid gering is en het gebruik leidt tot andere ethische en ecologische problemen. Het grootschalig inzetten van voedselgewassen voor brandstof concurreert bovendien met voedselproductie en leidt tot ontbossing en verlies van biodiversiteit.
2. Duurzaamheidsdoelstellingen: papieren tijgers
2.1. Ambitieuze doelen, weinig realiteitszin
De Europese en Nederlandse doelstellingen voor duurzame luchtvaart zijn ambitieus, maar volgens experts en milieuorganisaties onverantwoord hoog. Door de beperkte beschikbaarheid van écht duurzame biobrandstoffen en het ontbreken van strenge duurzaamheidscriteria, bestaat het risico dat de sector haar doelen alleen op papier haalt. In de praktijk blijft de uitstoot hoog of neemt zelfs toe.
2.2. Greenwashing
Luchtvaartmaatschappijen maken op grote schaal gebruik van greenwashing: het overdrijven of zelfs verzinnen van de positieve impact van hun duurzaamheidsmaatregelen. Europese toezichthouders hebben vastgesteld dat veel maatschappijen misleidende duurzaamheidsclaims doen, bijvoorbeeld door te suggereren dat vliegen met 'groene' brandstof of CO₂-compensatie daadwerkelijk klimaatneutraal is. In werkelijkheid zijn deze effecten minimaal en wordt de consument op het verkeerde been gezet.
Voorbeelden van misleidende claims zijn:
- Het gebruik van vage termen als 'duurzaam', 'groen' en 'verantwoordelijk' zonder onderbouwing.
- De suggestie dat CO₂-compensatie de milieu-impact van een vlucht neutraliseert, terwijl dit niet het geval is.
- Het presenteren van toekomstplannen als reeds behaalde resultaten.
3. Toenemende vervuiling en bijdrage aan global warming
3.1. Luchtvaart als groeiende klimaatprobleem
De luchtvaartsector is verantwoordelijk voor ongeveer 2,5% van de wereldwijde CO₂-uitstoot, maar haar totale bijdrage aan de opwarming van de aarde ligt hoger door de uitstoot van andere stoffen zoals stikstofoxiden en waterdamp. Deze stoffen zorgen voor extra opwarming via het ontstaan van condenssporen en de vorming van het broeikasgas ozon. Volgens recente studies is de bijdrage van de luchtvaart aan de wereldwijde temperatuurstijging ongeveer 4% en neemt deze alleen maar toe door de groei van het vliegverkeer.
3.2. Geen echte reductie, wel groeiende uitstoot
Terwijl andere sectoren hun uitstoot weten te verminderen, blijft de luchtvaart groeien. Het aantal vluchten neemt toe, en daardoor ook de totale uitstoot en de druk op het klimaat. De overheid doet onvoldoende om deze groei te remmen; de luchtvaart hoeft nauwelijks belasting te betalen en harde klimaatdoelen ontbreken of liggen ver in de toekomst.
4. De luchtvaartlobby en greenwashing: een rookgordijn
4.1. De rol van de industrie
De luchtvaartindustrie investeert fors in marketing en lobby om haar imago op te poetsen. Elektrisch vliegen, waterstof en synthetische kerosine worden gepresenteerd als dé toekomst, maar onafhankelijke experts waarschuwen dat deze technologieën op korte tot middellange termijn niet op grote schaal inzetbaar zijn. Toch worden deze beloftes gebruikt om politieke steun en maatschappelijk draagvlak te behouden.
4.2. De consument wordt misleid
De consument krijgt via reclames en boekingswebsites de indruk dat vliegen al bijna klimaatneutraal is, terwijl de realiteit heel anders is. Door greenwashing wordt het werkelijke probleem verhuld en neemt de druk om echt te verduurzamen af.
5. Wat betekent dit voor de duurzaamheidsdoelstellingen?
5.1. Doelstellingen in gevaar
Door de grootschalige fraude met biobrandstoffen, de beperkte beschikbaarheid van écht duurzame alternatieven en het structurele greenwashing is het zeer onwaarschijnlijk dat de luchtvaartsector haar duurzaamheidsdoelstellingen daadwerkelijk zal halen. De sector boekt vooral op papier vooruitgang, terwijl de feitelijke uitstoot nauwelijks daalt of zelfs stijgt.
5.2. Structurele verandering noodzakelijk
Echte verduurzaming vraagt om:
- Streng toezicht op de herkomst en duurzaamheid van biobrandstoffen.
- Uitsluiting van voedselgewassen als grondstof voor brandstof.
- Realistische doelstellingen die rekening houden met de beperkte beschikbaarheid van duurzame alternatieven.
- Eerlijke communicatie richting consumenten over de werkelijke impact van vliegen.
- Stimulering van alternatieven voor vliegen, zoals treinverkeer en digitale vergaderingen.
6. Tijd voor eerlijkheid en echte keuzes
De luchtvaartsector staat voor een enorme uitdaging. Zolang greenwashing en fraude de boventoon voeren, blijft de sector een van de grootste aanjagers van klimaatverandering. Het is tijd dat overheid, industrie én consument de feiten onder ogen zien en kiezen voor échte verduurzaming in plaats van mooie praatjes. Alleen zo kunnen we de klimaatdoelstellingen halen en de opwarming van de aarde beperken.
Dit artikel is geschreven naar aanleiding van het onderzoek van Nieuwsuur over biobrandstoffraude en met verwijzing naar de kritische analyses van BTV Rotterdam over de stand van zaken rond duurzame luchtvaart.
Bronnen:
- Nieuwsuur: Hoe duurzaam is biobrandstof écht? Door fraude hebben we geen idee
- Natuur & Milieu: Nederland stelt te hoge doelen voor biobrandstoffen luchtvaart.
- Vegetariërs.nl / kennisbank: Onderzoek naar de werkelijke impact van biobrandstoffen
- ACM en Europese toezichthouders: Luchtvaart moet stoppen met greenwashing
- Milieu Centraal: Factsheet luchtvaart en klimaat.
- BTV Rotterdam: Het einde van het sprookje SAF.
- BTV-Rotterdam: Duurzaam vliegen – de stand van zaken.