De organisatie weigert de communicatie tussen de toren en piloten openbaar te maken, terwijl er goede redenen zijn voor publieke controle op dit radioverkeer.
Routeafwijkingen (deviaties) zorgen voor veel extra en onnodige overlast
Bewonersorganisatie BTV-Rotterdam Airport dringt aan op openbaarmaking, omdat zij wil controleren waarom piloten afwijken van de standaardroutes. Dergelijke afwijkingen zorgen voor veel extra en onnodige overlast.
Het verzoek volgt op een rapportage van de Inspectie Leefomgeving en Transport, waaruit bleek dat een reeks routeafwijkingen – recht en laag over meer dan drie steden – werd veroorzaakt op verzoek van piloten. De afwijkingen hadden niets te maken met slecht weer of conflicterend vliegverkeer, maar betroffen een route die ongeveer tien kilometer korter is.
Een Boeing 737-800, veelvuldig ingezet op RTHA, verbruikt bij het opstijgen zo’n 12 tot 20 kilogram kerosine per kilometer. Door ‘de bocht af te snijden’ wordt circa 150 tot 200 kilogram kerosine bespaard, wat neerkomt op een besparing van 80 tot 100 euro per vlucht.
100.000 euro per jaar
De manoeuvre kan dus een voordeel opleveren van zo’n 70.000 tot 100.000 euro per jaar, per vliegtuig (kerosine kost 0,51 euro per kilo, bij twee vluchten per dag). Opvallend is dat het vrijwel altijd vliegtuigen van Transavia zijn die de bocht afsnijden. Andere maatschappijen houden zich wél aan de regels.
De luchtverkeersleiding (LVNL) verschuilt zich achter een rookgordijn van bureaucratie en vermeende veiligheidsargumenten om cruciale informatie niet openbaar te maken.
Op 6 januari van dit jaar diende BTV een verzoek in op grond van de Wet open overheid (Woo). De organisatie wil inzicht krijgen in de communicatie die leidt tot afwijkingen van de ‘standard instrument departure’-routes. BTV vermoedt dat deze afwijkingen niet altijd worden ingegeven door noodzaak (zoals slecht weer of ander vliegverkeer), maar ook door economische motieven als kerosinebesparing.
BTV wil kunnen controleren wat er precies wordt afgesproken tussen verkeersleiding en piloten. Het argument is helder: deze informatie moet openbaar zijn.
Kafkaësk
Verkeersleiders weigeren echter stelselmatig de gevraagde geluidsfragmenten (of transcripties daarvan) openbaar te maken. In een eerste besluit van 20 februari jongstleden gaf LVNL aan dat het belang van openbaarmaking niet opweegt tegen het belang van het goed functioneren van de verkeersleiding. BTV maakte hier tegen bezwaar. Wat volgde was een kafkaëske procedure, waarbij LVNL aanbood de geluidsbanden op hun kantoor te laten beluisteren, of een geanalyseerde tabel met vluchtgegevens te leveren, maar weigert strikte openbaarmaking.
BTV wijst deze ‘alternatieven’ resoluut van de hand, omdat het doel publieke openbaarmaking is, niet slechts beperkte inzage voor alleen de vereniging. Even leek het erop dat een jurist van LVNL alsnog de banden vrij wilde geven, zoals telefonisch werd gemeld. Maar inmiddels heeft BTV een beslissing op beroep ontvangen, waarin het antwoord opnieuw een keihard ‘nee’ is.
Bureaucratisch construct
Het belangrijkste argument van de verkeersleiding is een bureaucratisch construct: de communicatie zou niet openbaar zijn op grond van artikel 8.8 van de Woo, in samenhang met artikel 7.1, vierde lid van de Wet luchtvaart. De bepalingen zouden stellen dat gegevens die zijn ontvangen of verzameld op grond van EU-verordening 376/2014 (voorvallen in de burgerluchtvaart) niet openbaar mogen worden gemaakt. Volgens LVNL mag het radioverkeer uitsluitend voor veiligheidsonderzoek worden bewaard en gebruikt.
Een ander controversieel argument is het bestaan van een ‘just culture’ in de luchtvaartsector. Daarbij is het van ‘levensbelang’ dat piloten en verkeersleiders zich vrij en veilig voelen om hun werk te doen en incidenten te melden, zonder zich zorgen te maken over latere openbaarmaking van de communicatie.
Volgens LVNL zou openbaarmaking van het radioverkeer dit zorgvuldig opgebouwde, internationaal geldende systeem ernstig beschadigen en daarmee de vliegveiligheid in gevaar brengen. Tevens stelt LVNL dat de letterlijke teksten meestal niet geschikt zijn voor niet-deskundigen en tot verkeerde interpretaties kunnen leiden. Bovendien zou openbaarmaking de privacy van betrokkenen raken, aangezien stemgeluid kan worden beschouwd als een bijzonder persoonsgegeven.
Flauwekul
BTV weerlegt deze argumenten met klem. De stelling dat openbaarmaking de veiligheid in gevaar zou brengen, noemt de vereniging pure flauwekul.
Bovendien wijst BTV erop dat radiocommunicatie feitelijk al openbaar toegankelijk is, bijvoorbeeld via een website als Live ATC, die real-time uitzendingen van dergelijke communicatie aanbiedt. Daarnaast zijn er online archieven waar deze communicatie wordt opgeslagen. Het argument van LVNL dat gesprekken slechts voor veiligheidsonderzoek mogen worden bewaard of gebruikt, staat haaks op deze online beschikbaarheid.
Voor BTV is het een principekwestie. De organisatie constateert dat het routesysteem rond Rotterdam Airport steeds minder bijdraagt aan de leefomgeving. De routeafwijkingen leiden jaarlijks tot duizenden extra meldingen van overlast, die eenvoudig te vermijden zijn door de juiste routes te vliegen.
Geen vertrouwen
De stellige bewering van LVNL dat zij haar wettelijke taak correct uitvoert en dat er “in geen enkel opzicht iets achter wordt gehouden”, wordt door BTV met reden niet vertrouwd en staat in schril contrast met de onwil om de directe bewijzen – de geluidsbanden zelf – openbaar te maken. Juist onlangs (op 9 juli 2025) was de toezegging gedaan aan het bestuur van de BTV-Rotterdam dat de gesprekken wel openbaar gemaakt zouden worden.
LVNL noemt de suggestie van BTV volstrekt onjuist dat afwijkingen onder de 3.000 voet op verzoek van piloten plaatsvinden om kerosine te besparen. Maar door de communicatie hierover te weigeren, bevestigt men juist de argwaan en is onafhankelijke controle niet mogelijk.
Ook dit geschil is weer exemplarisch voor de strijd die burgers moeten voeren tegen een overheid die transparantie liever mijdt dan omarmt. De sector acht zich onaantastbaar en wordt hierin volledig gesteund door de verkeersleiding – een ambtelijk apparaat.
BTV rest nu niets anders dan naar de rechter te stappen om de radiocommunicatie alsnog publiek beschikbaar te laten maken. Wordt vervolgd.
Bron: SchipholWatch, 1 augustus 2024