Vliegen met een aflaat

Bij het boeken van een vlucht kun je voor een paar tientjes je CO2-uitstoot compenseren. Probleem opgelost, toch? Nee. ‘Klimaatcompensatie geeft je valselijk een goed gevoel.’

Goed, je bent dus tóch in het vliegtuig gestapt voor die ongetwijfeld welverdiende vakantie. Terwijl je wist dat vliegen een kleine ramp is voor het klimaat. Misschien had je zelfs de vorige aflevering van deze rubriek gelezen, die voorrekende dat een retourtje Thailand voor een gemiddeld gezin meer CO2-uitstoot kost dan een doorsneedak vol zonnepanelen in drie jaar kan besparen, of ruim vijf jaar geen grammetje vlees eten, of drie jaar volledig veganistisch. Of 28 jaar lang korter dan vijf minuten douchen. Met andere woorden: alle groene heldendaden in je dagelijks leven verdampen als sneeuw voor de zon door drie weekjes even heerlijk te genieten.

Maar wacht! Thuis draai je ook led-lampen in, dus vinkte je bij het boeken van je vlucht een vakje aan waardoor je voor een paar tientjes je CO2-uitstoot compenseert. Probleem opgelost, toch?

Nee. Klimaatcompensatie is op z’n best een lapmiddel en op z’n slechtst een aflaat.

EIGENLIJK VERPLAATS JE JOUW PROBLEEM

Klimaatcompensatie klinkt goed: in ruil voor de CO2-uitstoot die jij veroorzaakt, wordt ergens anders minder CO2 uitgestoten of CO2 uit de lucht gehaald. In theorie staat daarmee de teller op nul: dankzij die paar tientjes belast jouw vliegreis het klimaat niet. Bomen planten is het bekendste voorbeeld, en wat kan daar nu mis mee zijn?

Bomen planten is het bekendste voorbeeld, en wat kan daar nu mis mee zijn?

Niets. Maar waar gaan ze staan? Een retourtje Thailand voor een gezin van vier personen vereist pak ’m beet tien bomen (de berekeningen variëren). Deze tien bomen worden zo goed als altijd geplant in landen aan de andere kant van de wereld – Nederland is bij lange na niet groot genoeg om al onze vliegreizen te compenseren. Vorig jaar presenteerde Staatsbosbeheer een plan om in Nederland op grote schaal meer bossen te planten om zo de klimaatdoelen dichterbij te brengen. Boerenorganisatie LTO zat direct hoog in de gordijnen: waar moesten de boeren dan wel niet heen?

Eigenlijk verplaats je jouw probleem naar de andere kant van de wereld. In de woorden van Paul Peeters, lector van het Centre for Sustainability, Tourism and Transport van de NHTV internationaal hoger onderwijs Breda: ‘Ik zou zeggen: zet die bomen in je eigen tuin in plaats van aan de andere kant van de wereld. Dan kom je er al snel achter dat je maar één keer per twaalf jaar kunt vliegen – mits je niet verder vliegt dan Berlijn. Meer bomen passen er niet in een gemiddelde Nederlandse tuin.’

Eigenlijk verplaats je jouw probleem naar de andere kant van de wereld.

De nieuwe klimaatbossen vragen vruchtbare grond en die wordt met een uitdijende wereldbevolking steeds schaarser. De beste landbouwgrond is al in gebruik en de komende decennia zullen de tekorten nijpend worden. Door bomen te planten die de ecologische zonde van jouw vakantiepret moeten wegwassen, leg je dus beslag op broodnodige, schaarse grond. Momenteel compenseert ongeveer 1 procent van de Nederlandse consumenten de klimaatuitstoot van zijn vlucht, maar als heel de wereld klimaatneutraal wil vliegen door bomen te planten, is de wereld domweg te klein.

Bomen hebben overigens niet het eeuwige leven. Als ze na – zeg – dertig jaar sterven en wegrotten, komt alsnog de CO2 van je vliegreis vrij. Wie écht klimaatneutraal wil vliegen, moet er dus voor zorgen dat tot in de eeuwigheid elke paar decennia nieuwe bomen worden geplant. Een eeuwigheid is best lang in vergelijking met drie weken zonnen in Thailand. Overigens hanteren de meeste aanbieders van klimaatcompensatie een periode van dertig tot vijftig jaar. Wie dan leeft, wie dan zorgt, is kennelijk het devies.

SCHOKKEND

Je kunt je CO2-uitstoot ook compenseren door iemand anders minder CO2 te laten uitstoten. Bijvoorbeeld door zonnepanelen en houtoventjes uit te delen in ontwikkelingslanden of te investeren in wind- en zonneparken in arme landen. Jij stoot meer uit, iemand anders minder, samen is dat nul en dus is je vliegreis klimaatneutraal – althans, dat is de gedachte.

De grote vraag is: wordt er echt uitstoot vermeden? Blijft er evenveel CO2 in de grond als door jouw toedoen in de atmosfeer kwam? Veel van dit soort projecten vinden plaats in arme of opkomende landen met een sterk stijgende energievraag. Hierdoor weet je niet zeker of er uitstoot is vermeden (schoon opgewekte energie in plaats van fossiele energie) of dat er gewoon meer energiecapaciteit wordt gegenereerd (meer groen, evenveel fossiel). In India neemt zonne-energie momenteel een ware vlucht. De lage rente is de belangrijkste aanjager, waardoor financiering van grote zonnecentrales goedkoper wordt. Geld van klimaatcompensatieprojecten heeft hier weinig aan veranderd – de zonnecentrales waren zonder ook gebouwd. Daarnaast is de Indiase vraag naar energie zo groot, dat kolencentrales voorlopig niet worden geschrapt. Er is dus geen CO2 in de grond gebleven.

2 procent van de projecten leidt écht tot vermindering van CO2-uitstoot

Sommige compensatieprogramma’s zijn gericht op individuen. In veel arme landen wordt gekookt op primitieve houtstoven. Het verstrekken van efficiëntere kooktoestellen is lovenswaardig en leidt in theorie tot minder houtkap. Of betekent het in de praktijk dat er meer gekookt wordt omdat er minder schaars hout nodig is?

Op verzoek van de Europese Unie hielden een Duits en een Zweeds onderzoeksinstituut ruim vijfduizend van dit soort compensatieprojecten tegen het licht, van grote zonneparken tot het uitdelen van efficiëntere houtoventjes. Het oordeel was schokkend: 85 procent van de onderzochte projecten heeft ‘een kleine waarschijnlijkheid dat reducties additioneel zijn en niet worden overschat (door de verkoper van de certificaten, E.N.)’. Slechts 2 procent van de projecten leidt daadwerkelijk tot vermindering van CO2-uitstoot en ook nog eens net zo veel als beloofd.

Het zijn prachtige projecten, maar de uitstoot van je vlucht compenseer je er dus zelden mee. Toen je dat vinkje aankruiste bij het boeken van je tickets, kocht je eigenlijk een aflaat.

KLIMAATNEGATIEF

Het grootste probleem van klimaatcompensatie is dat het je op het verkeerde been zet. Terwijl je dat vakje aanvinkt, denk je: klimaatneutraal, da’s goed, ik kan met een gerust hart op reis. Nee! ‘Klimaatneutraal’ was dertig jaar geleden een goed idee. Nu is er nog maar één verantwoorde optie: klimaatnegatief.

Paul Peeters, de expert duurzaam toerisme: ‘Klimaatcompensatie geeft je valselijk een goed gevoel. Want om extreme klimaatverandering te voorkomen – en de verandering dus te beperken tot twee graden Celsius, zoals overeengekomen in de Parijse klimaatakkoorden – moeten we veel minder CO2 uitstoten. Vliegen is met afstand de meest energie-intensieve manier van vervoer – vijf tot tien keer meer dan trein, auto of boot – en de maatregelen die nodig zijn om klimaatneutraal te reizen, kunnen we dus beter op een andere manier inzetten.’ En dus niet om jouw vakantietroep op te ruimen.

DE BESTE KEUZE VOLGENS VRIJ NEDERLAND

1 Vlieg niet

Heb je dit jaar al een vliegvakantie geboekt, geniet er dan vooral van. Maar vraag je zelf af: wat zoek ik op een vakantie? Waarschijnlijk een mix van rust, zon, samenzijn, avontuur, lekker eten en andere culturen leren kennen. Dat kan ook allemaal op treinafstand. Een mooie, lange internationale treinreis is overigens al een vakantie op zich. Zie ook de vorige aflevering van deze rubriek.

2 Compenseer thuis

Nog geen groene elektriciteit? Direct aanvragen. En voor de herfst aanbreekt, heb je je dak, muren, ramen en vloer geïsoleerd. Op vakantievoetafdruk.nl kun je berekenen hoeveel je voor je vakantie moet compenseren en op advies-op-maat.milieucentraal.nl of je thuis genoeg bespaart.

3 Compenseer in Nederland

Bomen in Nederland planten kan via nationaalbossenfonds.nl, andere projecten om CO2-uitstoot te vermijden via zeeuwsklimaatfonds.nl, duurzaamdenhaag.nl/klimaatfonds en co2bank-utrecht.nl. Overigens wordt de compensatie soms dubbel geteld: de winst telt ook mee voor de Nederlandse klimaatdoelen, waarmee je de extra uitstoot van je vlucht dus niet gecompenseerd hebt.

4 Kies projecten met aanvullende eisen

Heeft dit artikel je niet kunnen overtuigen? Overweeg dan op z’n minst het Hivos Klimaatfonds (biogas in Cambodja) of het Fair Climate Fund (compensatie met een eerlijke prijs voor de betrokken producenten in ontwikkelingslanden). Deze fondsen hebben speciale aandacht voor ’s werelds armste mensen die immers het meest onder klimaatverandering lijden.

5 Kies voor een betrouwbaar fonds

De Golden Standaard (opgericht in 2003 door onder andere het Wereld Natuur Fonds) en de Verified Carbon Standard (met 1.300 projecten ’s werelds grootste) garanderen dat de projecten doen wat ze beloven. Beide zijn betrouwbaar, maar de fundamentele problemen van klimaatcompensatie blijven bestaan.

Tekst Evert Nieuwenhuis

Bron: VN – Vrij Nederland, 27 juni 2017