Bio-kerosine: schone droom of vuile nachtmerrie?

Alfred Blokhuizen, voorzitter van de  Vereninging BTV geeft een heldere uitleg over de zin en onzin rond "bio-kerosine"

1. Inleiding - Proefballonnetjes

De luchtvaartlobby houdt van proefballonnetjes. Wat dacht u bijvoorbeeld van vliegen op “bio-kerosine”? Wie even Google aanzet, ziet al snel een trits aan veelbelovende pilot projects. Ook onze eigen KLM (lbeter gezegd: KLM/Air France) heeft zo’n project lopen. Ze meldt met trots hoe ze tot wel 50% bio-kerosine bijmengen in de tank. Anders dan b.v. waterstof, waar je een radicaal ander (en duurder) vliegtuig voor nodig hebt, is bio-kerosine in potentie een “drop-in replacement” voor gewone kerosine. Anders gezegd: je merkt er bij het gebruik niets van. Dus, gewoon even opschalen naar de volle 100% en we kunnen CO2-neutraal vliegen! Alleen… het klopt weer eens totaal niet: het echte percentage is om te beginnen niet “tot wel 50%”, maar een schamele 0,18%. De rest, dus 99,82%, is gewone kerosine.

De reclamecodecommissie gaf de KLM dan ook een flinke tik op de vingers:

De KLM is dus niet te vertrouwen, maar dat zal voor niemand die de luchtvaart kritisch volgt een verrassing zijn.

De KLM is dus niet te vertrouwen, maar dat zal voor niemand die de luchtvaart kritisch volgt een verrassing zijn. Maar nog veel belangrijker is deze vraag: is bio-kerosine nou wel echt “CO2-neutraal”? Of is dat ook niet waar? Ik zocht het voor u uit. Als onpartijdige en onafhankelijke bron had ik dit boek tot mijn beschikking:

“Biokerosine: status and prospects” (Uitgeverij Springer, 2018)

De wetenschappers Martin Kaltschmitt en Ulf Neuling brengen in dit 761-pagina’s tellende boekwerk een klein leger van specialisten bijeen. Haast elk denkbaar aspect van bio-kerosine, van landbouw tot techniek tot chemie tot regelgeving, hebben ze nauwkeurig uitgeplozen. Gelijk maar even een waarschuwing: bio-kerosine is een complex onderwerp, dat zich niet 1-2-3 laat samenvatten. Het is niet zo als bij het elektrisch vliegen, waar een enkel sommetje afdoende is om het proefballonnetje neer te halen. En dan nog benaderen we de bio-kerosine het beste vanuit een zijweg: Live Aid.

2. Live Aid – een humanitair drama

Op 13 juni 1985 werd Live Aid gehouden, indertijd het grootste benefiet-evenement ooit. Een keurkorps aan popmusici trad op om geld in te zamelen voor de desastreuze hongersnood in Ethiopië. Het evenement leek een gigantisch succes, met een totaal onverwacht hoge opbrengst van zo’n 150 miljoen pond. Al snel daarna gingen beelden de wereld over van lachende kindertjes, blij spelend in de zon, gered van de hongerdood door het kordate optreden van alle betrokkenen.

De realiteit werd anders. Heel anders. Gruwelijk anders.

Het geld verdween in de diepe zakken van dictator Mengistu. Hij kocht er wapens van en begon een burgeroorlog tegen Eritrea. Alleen als er ergens een camera stond te draaien, werd er even iets met lachende kindertjes scene gezet. De onwetende Live Aid fans dachten zo dat alles nu in kannen en kruiken was. Hoe anders was de realiteit. Onderstaande link doet het onverbloemd uit de doeken. Maar wees gewaarschuwd: wat u hier leest, gaat u uit uw slaap houden. Nee, u wilt niet weten hoeveel mensen er in een Antonov vrachtvliegtuig gestampt kunnen worden, laat staan hoe het hen na hun deportatie verging.

Natuurlijk is dit een journalistieke bron. Slechts ingewijden kennen de echte waarheid – maar dat Live Aid de zaken in Ethiopië alleen maar erger heeft gemaakt, laat geen twijfel. En deze journalisten hebben een terechte kritiek voor Bob Geldof en de anderen achter de “hulp” actie:

“People are dying in Ethiopia because of starvation. But throwing money and food at the problem without consideration of the politics that is keeping people and food apart is inexcusable.”

Vrij vertaald: “Mensen in Ethiopië gaan dood van de honger. Maar het is onvergeeflijk om zomaar geld tegen het probleem aangooien zonder na te denken over de politiek die mensen en voedsel gescheiden houden.”

Houdt u deze kritiek in gedachten voor zo dadelijk…

3. Bio-kerosine en CO2

Het broeikaseffect en de klimaatcrisis zijn bekend. De oplossing ook: minder CO2 uitstoten. Dat wil zeggen, CO2 uit “fossiele bronnen” – aardolie enzo. Vliegtuigen doen hard mee aan die uitstoot, want de kerosine waar ze op vliegen wordt van aardolie gemaakt. Maar stel nou dat we een of andere gewas zouden verbouwen en daar dan kerosine van maken? Dat is wat “bio-kerosine” genoemd wordt. Tijdens het groeien heeft dat gewas eerst CO2 uit de lucht opgenomen (de specialisten noemen dat “CO2 fixeren”). Als je de verwerking van gewas tot kerosine dan netjes doet, dan zou je met vliegen op deze brandstof geen CO2 uitstoten – een duurzame droom.

Maar zo leerde ik uit dat dikke boek: het is niet zo simpel. Stel, we verbouwen dat gewas ergens in de woestijn, waar anders weinig tot niets zou groeien. Ja, dan komen we netto misschien op de nul. Alleen, het is niet voor niets woestijn. Daar iets laten groeien kost veel moeite, veel ruimte, en veel water, maar levert weinig op. Het kan met de Jatropha-plant, maar de opbrengsten zijn karig: zo’n 4-ton per hectare per jaar (“ton/ha” in het jargon).

Je hebt dan dus veel land nodig. Hoeveel? Rekent u mee: in 2010 verstookten alle vliegtuigen samen ruim vijf miljoen barrels per dag (BPD). En één BPD staat gelijk aan 50 ton/jaar. Dat was toen dus 5.000.000 maal 50 = 250.000.000 ton per jaar. Met Jatropha wordt dat dus ~50-60 miljoen hectare.

In 2010 verstookten alle vliegtuigen samen ruim vijf miljoen barrels per dag. Met Jatropha wordt dat dus ~50-60 miljoen hectare.

(Dit hangt van allerlei factoren af: grondkwaliteit, klimaat, wijze van verbouwen, bemesten en oogsten, manier van verwerken, etc. Het geciteerde boek is niet voor niets zo dik.)

Stel, u wilt efficiënter aan die bio-kerosine komen. Dan neemt u natuurlijk grond waar al wel iets groeit. Akkerland bijvoorbeeld, waar eten voor mensen staat te groeien. U kiest dan andere gewassen, uw opbrengsten worden hoger en de bio-kerosine wordt goedkoper. Alleen, het CO2-effect is nu veel minder positief. Logisch, want uw gewassen fixeren CO2 die eerst door andere planten werd opgenomen. Het kan zelfs negatief uitpakken, zo waarschuwen de specialisten! Plus, nu hebben er mensen honger omdat u zo nodig “schoon” wilt vliegen. Dat voelt niet goed. Of wat als u geen akkerlang maar een natuurgebied pakt, een regenwoud bijvoorbeeld? Nog even doorgaan zo en u bent al net zo erg bezig als de palmolie-industrie. Dat voelt nog slechter.

En, “goedkoper” is relatief. De specialisten rekenen keurig voor dat zelfs in het beste geval de bio-kerosine bij lange na niet kan concurreren met de fossiele variant die de KLM voor 99,82% in haar brandstoftanks gooit. Wat nu gedaan?

Bio-kerosine kan bij lange na niet kan concurreren met de fossiele variant.

Er lijkt een uitweg te zijn: algen. Dat is haast een toverwoord in de branche. Algen beloven ons hoge opbrengsten (richting 100 ton/ha) en dus lage prijzen. Ze concurreren niet met voedsel. Bovendien, het zou een extra CO2-fixatie zijn, en dat is wat we nodig hebben. Echter, ondanks alle harde werk zit de bio-kerosine van algen nog in het experimentele stadium. Ze groeien ook niet idyllisch aan zee, maar in speciale reactoren – een beetje zoals onze eigen RWZI’s. En dan nog constateren de experts uit het boek:

“liquid fuels production from microalgae is far too expensive compared to petroleum fuels".

De inheemse bevolking is trouwens op meer dan één manier de dupe. Het landgebruik gaat gepaard met waterverbruik en met allerlei vormen van vervuiling, en met uitputting van grondkwaliteit. Zeker, het verbouwen en verwerken van die gewassen kan netjes en duurzaam worden gedaan – maar dat is duurder en dat willen de aandeelhouders niet. Na landroof komt roofbouw.

5. Ontwaken uit de nachtmerrie

Bio-kerosine is gewoon geen goed idee. Het is veel te duur, maakt potentieel het CO2-vraagstuk alleen maar groter, en ondermijnt het voortbestaan van mensen doordat het concurreert met de voedselvoorziening. Ja, algen zijn in de toekomst wellicht een uitweg en verdienen de aandacht, als onderzoeksproject – maar die toekomst is nog ver weg. Sterker nog, wie de Wikipedia-pagina algae_fuel er op naleest, krijgt de indruk dat de hype alweer over de top is:

“By 2017, most efforts [to produce algae fuel – red.] had been abandoned or changed to other applications, with only a few remaining.”

Bio-kerosine is gewoon geen goed idee.

Hoe dan ook, beloven dat “het later goed komt” is geen excuus om nu te blijven vervuilen. Wat de KLM e.a. doen heeft een naam: greenwashing . Willen we voorkomen dat dit stuk greenwashing op een nachtmerrie uit loopt, dan is er maar één oplossing: continue monitoring van wat de industrie doet, door onafhankelijke partijen. Een goed geïnformeerde samenleving zorgt daarvoor – daarom deze column.

Een en ander overdenkend komt de volgende slotconclusie bovendrijven. Bio-kerosine, en bio-brandstoffen in het algemeen, vormt op zich een waardevol perspectief. Maar, dit perspectief wordt pas realiteit als de onderliggende economie, politiek, en sociale systemen echte duurzaamheid in de hand werken. Geen uitbuiting, geen vervuiling, maar gewoon een eerlijke prijs voor een eerlijk product. Daar zijn we helaas nog mijlenver van verwijderd.

Gepubliceerd: 25 oktober 2020

Alfred Blokhuizen