Groei luchtvaart versus verminderen CO2-uitstoot
(Vlieg)vakantieindustrie stoot steeds meer CO2 uit.
CO2 uitstoot door vliegen neemt toe. (Fotocollage: BTV)
De luchtvaart-industrie staat voor een groot dilemma: de (prijsgestuurde) groeiende vraag naar vliegreizen botst met de dringende noodzaak om de CO2-uitstoot te verminderen. Recent onderzoek van het Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid (KiM) werpt een scherp licht op deze problematiek, met name in Nederland.
Veelvliegers
Uit het onderzoek van het Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid (KiM) - onderzoek blijkt dat slechts een kwart van de Nederlanders verantwoordelijk is voor driekwart van alle vliegreizen. Deze groep bestaat voornamelijk uit hoogopgeleiden, jongvolwassenen tussen de 25 en 29 jaar, en mensen met een hoog inkomen (meer dan 165.000 euro per jaar). Het KiM kwalificeert 13 procent van de Nederlanders als 'veelvliegers', die drie of meer vliegreizen per jaar maken.
Deze ongelijke verdeling roept vragen op over de rechtvaardigheid van de huidige situatie. Terwijl een kleine groep frequent vliegt, draagt de hele samenleving de gevolgen van de toegenomen CO2-uitstoot.
Rotterdam The Hague Airport
Het regionale vliegveld Rotterdam The Hague Airport (RTHA) vermeldt graag trots dat het jaarlijks ruim 2 miljoen reizigers verwelkomt. Los van de vraag waar je maatschappelijk gezien trots op kunt zijn, klopt het aantal niet. Het gaat in feite om (afgerond) 1 miljoen vertrekkende reizigers. Diezelfde reizigers komen na hun vakantie weer terug op RTHA, dat ze dan nog eens "verwelkomt". Zo geteld komt men tot 2 miljoen reizigers.
Op grond het KiM-onderzoek, dat concludeert dat een kwart van de reizigers goed is voor driekwart van de vliegreizen, kunnen we dus constateren dat in onze regio slechts 250.000 personen zorgen voor 1.500.000 'passagiers' van en haar RTHA! De overige reizen kunnen zakelijke bestemmingen hebben, maar zijn veelal vakantiereizen door personen die niet vaker dan 1x per jaar op vakantie gaan.
Wereldwijde toename
Het probleem beperkt zich niet tot Rotterdam of Nederland. Wereldwijd neemt het toerisme razendsnel toe, wat leidt tot een alarmerende stijging van de CO2-uitstoot. Tussen 2009 en 2019 groeide de uitstoot door toerisme van 3,7 naar 5,2 gigaton CO2-equivalenten. Deze toename is meer dan de jaarlijkse uitstoot van heel Zuid-Amerika.
Hoogleraar duurzaam reizen Stefan Gössling waarschuwt dat deze groei het halen van de Parijsdoelen voor 2030 onmogelijk maakt. De kern van het probleem is dat het aantal vakanties zo hard groeit, dat het de kleine verbeteringen in efficiëntie volledig overschaduwt.
Oorzaken van de groei
De toenemende welvaart in opkomende economieën speelt een belangrijke rol. Mensen in landen als China, India, Indonesië en Brazilië kunnen nu vaker het vliegtuig pakken. Maar ook in Europa gaan mensen frequenter op vakantie en breiden vliegvelden uit. Daarbij worden de vliegvakanties met zogenaamde ‘fossiele subsidies’ kunstmatig goedkoop gehouden: geen accijns op de brandstof, geen BTW op de brandstof of op de tickets.Vliegmaatschappijen zonder economische bestaansrecht worden met miljardensteun overeind gehouden.
Bovendien worden vluchten steeds langer. In 1960 was een gemiddelde vlucht 1000 kilometer, nu is dat verdubbeld naar 2000 kilometer. Deze trend draagt significant bij aan de verhoogde uitstoot.
Diverse bronnen van uitstoot
Hoewel vliegen de grootste boosdoener is, dragen andere aspecten van toerisme ook bij aan de CO2-uitstoot. Denk aan auto's die naar vakantiebestemmingen rijden, hotels en zwembaden die verwarmd worden. Gössling uit ook zijn zorgen over de toenemende populariteit van cruisereizen, die de hoogste CO2-intensiteit hebben van alle vakanties. Deze groep is echter in exacte cijfers de kleinste, in vergelijking tot de vliegvakanties.
Greenwashing
De luchtvaartindustrie en reisorganisaties verweren zich tegen kritiek door te beloven dat ze in 2050 'netto nul' uitstoot zullen hebben, of door te beweren dat ze steeds efficiënter en duurzamer vliegen. Experts zoals Gössling en Eijgelaar bestempelen dit echter als 'greenwashing', aangezien de absolute uitstoot blijft stijgen.
Voorgestelde oplossingen
Om de groei van klimaatschadelijke vakanties te stoppen, pleiten onderzoekers voor radicale ingrepen:
- Eerlijker beprijzen van CO2-uitstoot: Dit zou verre vluchten aanzienlijk duurder maken, waardoor mensen minder snel het vliegtuig zouden pakken.
- Beperking van reclames: Het aan banden leggen van vliegreisreclames zou de vraag kunnen verminderen.
- CO2-budget: een controversieel voorstel waarbij burgers een maximale hoeveelheid CO2 mogen uitstoten.
Daarnaast:
- Accijns op de brandstoffen (ongeacht welke) plus BTW-heffing op brandstof en ticket.
- Lokaal: het economisch nagenoeg onrendabele vliegveld Rotterdam The Hague Airport sluiten en op de 220 hectare grond een duurzaam gebouwde woonwijk te midden van veel natuurlijk groen aanleggen.
Dilemma's en uitdagingen
De voorgestelde maatregelen roepen ook ethische vragen op. Hoe gaan we om met de ongelijkheid tussen frequente vliegers en mensen die zelden of nooit vliegen? En wat te doen met mensen in opkomende economieën die nu pas de mogelijkheid krijgen om te reizen?
Daarnaast verzet de reisbranche zich tegen beperkende maatregelen. Zo stapt brancheorganisatie ANVR naar de rechter om het verbod op vliegreclames van de gemeente Den Haag aan te vechten.
Veranderende attitudes
Ondanks de verwachte groei in vliegreizen, is er een kentering zichtbaar in de houding van mensen tegenover vliegen. Milieu en klimaat zijn uitgegroeid tot de voornaamste redenen voor mensen om niet in een vliegtuig te stappen. Dit is een significante verschuiving ten opzichte van enkele jaren geleden, toen de prijs van een ticket de belangrijkste factor was.
Conclusie
Het is duidelijk dat duurzaamheid en vliegen op deze grote schaal niet te combineren zijn. Vliegen is verworden tot een luxe voor een selecte groep, terwijl de gevolgen voor het klimaat door iedereen worden gedragen. De luchtvaartindustrie staat voor de immense uitdaging om haar activiteiten drastisch te verduurzamen, terwijl overheden voor de taak staan om effectief beleid te ontwikkelen dat de uitstoot beperkt zonder de economische voordelen van toerisme volledig teniet te doen.
Uiteindelijk zullen we als samenleving moeten erkennen dat frequent vliegen een onhoudbare luxe is geworden. Voor een duurzame toekomst zullen we onze reisgewoonten drastisch moeten herzien en accepteren dat vliegen een privilege is dat met grote verantwoordelijkheid gepaard gaat. Alleen door collectieve actie en een fundamentele heroverweging van onze mobiliteitspatronen kunnen we de uitdagingen van klimaatverandering het hoofd bieden en tegelijkertijd de voordelen van internationaal reizen behouden voor toekomstige generaties.